02-09-2024, Ω/15:25′
Συκοφάντης, όπως γνωρίζουμε, ήταν αυτός ο οποίος εμπορευόταν παρανόμως σύκα από την αρχαία Αθήνα, παραβιάζοντας σχετικό ψήφισμα σε περίοδο λοιμού. Τα γλυκά αυτά φρούτα του καλοκαιριού είχαν ιδιαίτερη θρεπτική αξία και, όποτε στην πόλη εξαπλωνόταν μια επιδημική ασθένεια, η εξαγωγή τους θεωρούνταν παράπτωμα. Η αρχική σημασία της λέξης επεκτάθηκε και δήλωνε τον καταδότη στις αρχές διαφόρων παρεκβάσεων. Λαθραία εισαγωγή προϊόντων, παράνομη κτήση ή επικαρπία ξένης ιδιοκτησίας, φοροδιαφυγή, εχθρικές ενέργειες κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος ήταν μερικές από τις παραβάσεις που ανέφεραν οι συκοφάντες. Συκοφάντης ονομαζόταν και οποιοσδήποτε μηνυτής.
Ας ξεκινήσουμε από την αρχαία Σπάρτη. Γνωρίζουμε όλοι το μέγεθος της σκληρότητας και των κανόνων ζωής των πολιτών της. Διατηρούσαν τον τρόπο ως φυσιολογική κατάσταση. Για την ακρίβεια πέτυχαν να γίνεται κατανοητός ο τρόμος ως κάτι φυσιολογικό. Ο Ισοκράτης ο Αθηναίος εξοργίζεται: Σε τι χρησιμεύει να μακρηγορούμε για όλες τις αδικίες που υφίσταται η μάζα; Φτάνει να κατονομάσουμε τη μεγαλύτερη των μοχθηριών, αγνοώντας όλες τις άλλες. Οι έφοροι έχουν το ελεύθερο να διαλέγουν όσους θέλουν και να τους θανατώνουν χωρίς κρίση. Ενώ για τους άλλους Έλληνες, η δολοφονία ακόμη και του πιο μοχθηρού σκλάβου είναι έγκλημα και πρέπει να λογοδοτήσουν. Οι έφοροι είναι υψηλοί γραφειοκράτες, δεν ξεχωρίζουν για τη «μεγαλοφροσύνη» (μέγα φρονείν), όπως τα εξέχοντα και σημαντικά άτομα της Αθήνας. Σκοτώνουν χωρίς την παραμικρή αιτιολόγηση όσους θέλουν από την ανώνυμη μάζα των ειλώτων. Η Αθήνα, είχε ανακαλύψει την ελευθερία, αυτή τη γεύση που κανείς στην Περσία ή στην Αίγυπτο δεν υποψιαζόταν – και αμέσως ανακάλυπτε νέους τρόπους δίωξης, πιο λεπτούς από εκείνους που είχε ανακαλύψει ο Μέγας Βασιλεύς και οι Φαραώ. Η τάξη των συκοφαντών εισέβαλε στις πλατείες και στην αγορά, όχι ως μυστικό σώμα της αστυνομίας, αλλά ως ελεύθερο σύνολο πολιτών που απέβλεπε στη δημόσια χρησιμότητα. Κανένας από τους μεγάλους του 5ου αι, δεν έζησε χωρίς να φοβάται την πιθανότητα να διωχθεί από την πόλη και να καταδικασθεί σε θάνατο. Κι αν ο θεός χρησιμοποιούσε μάντεις ή την Πυθία, που μιλούσαν με εξάμετρα και με ασαφείς εικόνες, η πόλις ικανοποιόταν με ένα σύστημα λιγότερο επίσημο. Της αρκούσε η γνώμη, η δημόσια φωνή, ευμετάβλητη και δολοφονική, που κάθε μέρα σερνόταν στην αγορά. Έτσι, έγινε , η συκοφαντία όπλο των δειλών, των ευτελών και των δολίων, στρεφόμενο εναντίον πολύτιμων εννόμων αγαθών, της τιμής, της υπολήψεως, του καλού ονόματος του ανθρώπου. Όλοι θυμόμαστε την ιστορία που μας μετέδωσε ο Πλούταρχος για τον αναλφάβητο ο οποίος πλησίασε τον Αριστείδη – δίχως να τον ξέρει – και τον παρακάλεσε να γράψει το όνομα «Αριστείδης» σε ένα όστρακο, ώστε η ψήφος του να μετρήσει για τον εξοστρακισμό του. «Τι κακό σου έχει κάνει ο Αριστείδης;» τον ρώτησε. Και ο αναλφάβητος απάντησε: «Κανένα. Δεν τον γνωρίζω τον άνθρωπο, αλλά με ενοχλεί να ακούω παντού να τον φωνάζω Δίκαιο». Ο Αριστείδης, χωρίς να πει ούτε μια λέξη, έγραψε το όνομά του στο όστρακο.
Ομοίως, ο Αβδηρίτης βουλευτής Θράσυλλος, μέσω ενός αρκετά επιτήδειου συκοφάντη των Αβδήρων, προσπάθησε να πείσει τη βουλή ότι ο Δημόκριτος, ο «Γελασίνος Αβδηρίτης», ήταν διανοητικά ανίκανος (τρελός). Αν το δικαστήριο παραδεχόταν την κατηγορία, θα έπρεπε η περιουσία του φιλοσόφου να κατασχεθεί, λόγω δε κάποιας μακρινής συγγένειας του συκοφάντη, υπήρχε περίπτωση να περιέλθει η περιουσία του Δημοκρίτου στα χέρια του διαβολέα. Από την ακροαματική διαδικασία της διεξαχθείσης δίκης με κατηγορούμενο τον Δημόκριτο, έχουν περισωθεί αποσπάσματα της αγόρευσης του συκοφάντη, τα οποία είναι λίαν ενδιαφέροντα. Αφού, πρώτα, προσπαθεί με μεγάλη μαεστρία να πείσει τη βουλή, ότι ο Δημόκριτος είναι τρελός, καταλήγει, «… Και ημείς ακόμη αμφιβάλλομεν αν αξίζει να κλεισθή εις σκοτεινή φυλακή (τρελοκομείο)! Τι θέλουν γίνειν τα Άβδηρα αν τελευταίον μεταδοθή η παραφροσύνη του; Προτιμώμεν να ιδώμεν τα αποτελέσματα των κακών παρά να τα προλάβομεν. Κατ’ ευτυχίαν οι νόμοι μας δίδουν εις τας χείρας το Ιατρικόν. Είναι απλούν, είναι δίκαιον, είναι άβλαβον. Σκοτεινόν οίκημα, σεβασμιώτατοι πατέρες, σκοτεινόν οίκημα! Δια μιας εκβαίνομεν από τον κίνδυνον και ο Δημόκριτος ας μαίνεται όσο θέλει». φιλόσοφος στη δύση της ζωής του, θα κλεινόταν σε τρελοκομείο, εάν μερικοί σοβαροί βουλευτές, θέλοντας να περισώσουν την κατάσταση, δεν έπειθαν τον πρόεδρο της βουλής, ότι θα ήταν φρονιμότερο, πριν ο Δημόκριτος εγκλεισθεί σε «σκοτεινό οίκημα», να εξετασθεί από τον Ιπποκράτη, ο οποίος εκείνη την περίοδο βρισκόταν, τυχαίως, στη Θάσο. Εκείνος, τελικά, αποφάσισε για την τύχη του Αβδηρίτη φιλοσόφου. Η συνέχεια, λίγο έως πολύ, είναι γνωστή. Ο Ιπποκράτης, κατά τη συνάντησή του με τον Δημόκριτο, όχι μόνο δεν διαπίστωσε ότι ο φιλόσοφος πάσχει από παράνοια, αλλά υποκλίθηκε μπροστά στις γνώσεις του. Η υπόθεση τέθηκε στο ιστορικό αρχείο, ο δε Δημόκριτος δεν θέλησε να δώσει συνέχεια, δεν στράφηκε δηλ. εναντίον του συκοφάντη του.
Φίλες και φίλοι, από τότε ως τις μέρες μας η συκοφαντία έγινε το εθνικό μας σπορ. Έγινε «κουτσομπολιό», «κοινωνικό σχόλιο», «φήμη» και προσφάτως «fake news», το χειρότερο όλων λόγω της «επιστημονικοποίησής» του. Εισέβαλε στην καθημερινότητά μας, στις ζωές μας, δηλητηρίασε τη σκέψη μας και τη συνδυαστική της δύναμη, θόλωσε τη λογική και σταδιακά αχρήστεψε την κρίση μας, με αποτέλεσμα την ελλιπή ικανότητα «να βλέπουμε» αληθινά πολύ δε περισσότερο να έχουμε συνείδηση – συν-ειδέναι –( η νοητική δυνατότητα ενός οργανισμού η οποία του επιτρέπει, σε προέκταση των αισθήσεών του, να γνωρίζει και να κατανοεί τον εαυτό του, το περιβάλλον του, τα συμβαίνοντα γύρω του και μέσα του και να έχει το δυνατόν την αίσθηση της «θέσης» και της σημασίας του στον κόσμο καθώς και του αντίκτυπου των πράξεών του).
Είθε να βρούμε το νήμα που οδηγεί στην αλήθεια και την ανάδειξη διαχρονικών αξιών, των πυλώνων του πολιτισμού.
Σας ευχόμαστε ένα όμορφο βράδυ και μια θαυμαστή εβδομάδα!
Βάσω Δενδροπούλου
ΠΗΓΕΣ: ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΚΑΛΑΣΣΟ «Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας», liberal.gr, taxydromos.gr.
Πίνακας:Bott, icelli «Συκοφαντία».
