30-09-2024, Ω/18:50′
Η Μεροπίδα ήταν κόρη του Εύμηλου, γιου του Μέροπα, από την Κω, αδελφή της Βύσσας και του Άγρωνα. Από τους θεούς τιμούσαν μόνο τη γη, γιατί τους πρόσφερε πλούσιες σοδειές και καλούς καρπούς, δεν συναναστρέφονταν άλλους ανθρώπους και έμεναν αμέτοχοι σε κάθε είδους λατρευτική εκδήλωση προς άλλους θεούς. Περιφρόνηση έδειχναν κυρίως προς την Αθηνά, την Άρτεμη και τον Ερμή, και γι’ αυτό ο αδελφός τους Άγρωνας αρνούνταν κάθε πρόσκληση για συμμετοχή των κοριτσιών σε γιορτές αυτών των θεών. Την πρώτη την αντιπαθούσε, επειδή ήταν γαλανομάτα, ενώ οι αδελφές του είχαν μαύρα, και επειδή αντιπαθούσε και τις κουκουβάγιες με τα λαμπερά μάτια, το πουλί έμβλημα της Αθηνάς. Για τη δεύτερη, την Άρτεμη, έλεγε ότι δεν ήταν δυνατόν να τιμάται μια θεά που τριγυρίζει τις νύχτες στα δάση, και για τον Ερμή απορούσε, επειδή ήταν ένας θεός κλέφτης.
Οι θεοί, θυμωμένοι με τις προσβολές, εμφανίστηκαν στο σπίτι τους, η Αθηνά και η Άρτεμη μεταμορφωμένες σε κοπέλες θνητές κι ο Ερμής σε βοσκό. Αυτός κάλεσε τον Εύμηλο και τον Άγρωνα να παρευρεθούν σε τραπέζι μετά τις θυσίες που θα προσφέρονταν στον βοσκό θεό Ερμή από τους άλλους βοσκούς και οι κοπέλες του σπιτιού να ακολουθήσουν άλλες συνομήλικές τους στο άλσος της Αθηνάς και της Άρτεμης και να πάρουν μέρος σε τελετές προς τιμή των δύο παρθένων θεαινών. Η Μεροπίδα αντέδρασε προσβλητικά στα λόγια του βοσκού και βλαστήμησε τη θεά Αθηνά. Η θεά τότε τη μεταμόρφωσε σε κουκουβάγια και την αδελφή της Βύσσα στο ομώνυμο πουλί, σύμβολο της θεάς Λευκοθέας. Και ο Ερμής μεταμόρφωσε τον Άγρωνα σε χαραδριό όταν εκείνος του επιτέθηκε με μια σούβλα και τον Εύμηλο σε νυκτοκόρακα προάγγελο κακών, γιατί διαμαρτυρήθηκε για την τιμωρία των παιδιών του.
Στη μυθολογία της αρχαίας Ελλάδας, η Αθηνά, η Θεά της Σοφίας, εντυπωσιάστηκε τόσο από τα μεγάλα μάτια όσο και από την πανηγυρική εμφάνιση της κουκουβάγιας που, αφού διέφυγε το άτακτο κοράκι, τιμούσε το νυχτερινό πουλί, κάνοντάς το αγαπημένο της ανάμεσα σε φτερωτά πλάσματα. Το πουλί της Αθηνάς ήταν η Μικρή Κουκουβάγια (Athene noctua). Αυτή η κουκουβάγια ήταν προστατευμένη και κατοικούσε στην Ακρόπολη σε μεγάλους αριθμούς. Πιστεύεται ότι ένα μαγικό “εσωτερικό φως” έδωσε νυχτερινή όραση στην κουκουβάγια. Σαν σύμβολο της Αθηνάς, η κουκουβάγια ήταν προστάτης, συνοδεύοντας τους ελληνικούς στρατούς στον πόλεμο και παρέχοντας διακοσμητική έμπνευση για την καθημερινότητά τους. Αν μια κουκουβάγια πετούσε πάνω από τους Έλληνες στρατιώτες πριν από μια μάχη, το πήραν ως σημάδι νίκης. Η Μικρή Κουκουβάγια κοσμούσε επίσης το αθηναϊκό εμπόριο και το εμπόριο από την οπίσθια όψη των νομισμάτων τους.
Σε αντίθεση με τον συμβολισμό της κουκουβάγιας ως συνώνυμο της σοφίας που φαίνεται να γεννήθηκε στην Ελλάδα και να υιοθετήθηκε αργότερα από τη Δύση, η σκοτεινή όψη της κουκουβάγιας μάλλον ακολούθησε αντίθετη πορεία. Στις περισσότερες φυλές των Ιθαγενών της Αμερικής, οι κουκουβάγιες είναι σύμβολο του θανάτου. Το κρώξιμο της κουκουβάγιας θεωρείται κακός οιωνός και η κουκουβάγια παρουσιάζεται σε πολλές ιστορίες των ιθαγενών αλλά και των Αράβων ως μπαμπούλας που απαγάγει τα παιδιά που κλαίνε πολύ και μου ξεπορτίζουν αργά το βράδυ. Σε θρύλους άλλων φυλών, όπως οι Αζτέκοι και οι Μάγια, οι κουκουβάγιες συσχετίζονται με φαντάσματα και οι κοκάλινοι κύκλοι γύρω από τα μάτια τους λέγεται ότι είναι φτιαγμένοι από τα νύχια των νεκρών, τα μηνύματα και τις προειδοποιήσεις των οποίων μεταφέρουν στους ζωντανούς Ο Yama ή Imra, ο Ινδουιστικός θεός του θανάτου, συχνά σε θρύλους στέλνει την κουκουβάγια του ως αγγελιαφόρο. Στην Ουαλική μυθολογία, γίνεται εκτενής αναφορά στη θεά Arianrhod, η οποία συχνά μεταμορφώνεται σε κουκουβάγια και μέσα από τα μεγάλα κουκουβαγίσια μάτια της, κατορθώνει να δει ακόμα και μέσα στο σκοτάδι του ανθρώπινου υποσυνείδητου και της ψυχής. Η κουκουβάγια ως σύμβολο σοφίας, εντοπίζεται επίσης στον Βρετανικό μύθο του θρυλικού Βασιλιά Αρθούρου: ο πάνσοφος μάγος Μέρλιν απεικονίζεται σχεδόν πάντοτε με μια κουκουβάγια στον ώμο του.
Ο William Shakespeare, ακολουθώντας τα βήματα του Βριγιλίου,(όπου ο θάνατος της Διδούς προαναγγέλθηκε από μια κουκουβάγια), κατέγραψε την κουκουβάγια ως οιωνό θανάτου στα έργα του Macbeth και Julius Caesar. Λίγο μακρύτερα, στη Σκοτία και σε μέρη της Ιρλανδίας, η κουκουβάγια θεωρείται σύμβολο της θεάς Cailleach, της σκοτεινής μητέρας του θερισμού και προάγγελου του θανάτου της γης και των καταιγίδων. Ενδιαφέρουσα είναι η θέση του Matt Simon ότι η κουκουβάγια κρύβεται πίσω από τον θρύλο της τρομερής Banshee, που έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για αναρίθμητες ιστορίες και παραμύθια. Βέβαιο είναι πως κατά τον Μεσαίωνα, η κουκουβάγια θεωρείτο από τους χριστιανούς πλάσμα της Λίλιθ ή του Σατανά, αρχόντισσα και αυτή του σκότους.
Στο ιερογλυφικό σύστημα των Αιγυπτίων, η κουκουβάγια συμβολίζει το θάνατο, τη νύχτα, το κρύο και την παθητικότητα. Έχει επίσης σχέση με βασίλειο του νεκρού ήλιου, δηλαδή του ήλιου που βρίσκεται κάτω από τον ορίζοντα όταν διασχίζει τη λίμνη ή τη θάλασσα του σκότους.
Φίλες και φίλοι, από την εποχή του Αντωνίνο Λιβεράλις, ο οποίος στο έργο του «Μεταμορφώσεων Συναγωγή», μας δίνει το μύθο της Μερόπιδος, ως τις μέρες μας όπου η χιονάτη κουκουβάγια Hedwig στο “Harry Potter” της J.K. Rowling, η κουκουβάγια έχει απασχολήσει τους μυθογράφους, αφηγητές, παραμυθάδες και καλλιτέχνες όλων των εποχών. Καθώς, μάλιστα, περνούσε ο χρόνος της προσέδιδαν κι άλλες ιδιότητες και συμβολισμούς, όπως η κουκουβάγια στον “Harry Potter”, όπου η κουκουβάγια αναδεικνύεται σε σύμβολο της αθωότητας του Harry, σηματοδοτώντας την ενηλικίωση του πρωταγωνιστή με τη θυσία και τον θάνατο της. Στην ταινία φαντασίας Legend of the Guardians: The Owls of Ga’Hoole του 2010 (Ο Θρύλος των Ιπτάμενων Φρουρών) , μια ομάδα από κουκουβάγιες είναι ορκισμένες να προστατεύουν τους αθώους και να αντιμάχονται το κακό.
Θάνατος, σοφία ή μεταμόρφωση. Ποιο από τα τρία σύμβολα αρμόζει εν τέλει στην κουκουβάγια; Οι απαντήσεις σαφώς ποικίλουν ανάλογα με τις καταβολές του καθενός. Όποια κι αν είναι η επιλογή μας, το σίγουρο είναι πως αποκαλύπτει περισσότερα για εμάς, για τον ίδιο τον άνθρωπο η φαντασία του οποίου προίκισε το νυχτοπούλι αυτό με πληθώρα θρύλων. Οι κουκουβάγιες δεν είναι επικίνδυνα πλάσματα, ούτε έχουν την ικανότητα να σπείρουν τον θάνατο. Αν λοιπόν τύχει και ακούσετε κάποια κουκουβάγια μέσα στη νύχτα, στην πόλη ή την εξοχή, μη φοβηθείτε. Κλείστε τα μάτια και αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη. Έχοντας εμπνεύσει τόσες εκατοντάδες ανθρώπους και πολιτισμούς στο παρελθόν, η συντροφιά της ίσως όχι μόνο δεν είναι γρουσουζιά, αλλά τύχη.
Σας ευχόμαστε ένα όμορφο βράδυ και μια θαυμαστή εβδομάδα!
Βάσω Δενδροπούλου
ΠΗΓΕΣ:JUAN EDUARDO CIRLOT (Το λεξικό των Συμβόλων), greekmusics.gr, greeklanguage.gr, willowisps.gr.
