27-11-2014, Ω/14:00′
Ο νυχτερινός έναστρος ουρανός από την απαρχή του χρόνου, άλλοτε προκαλούσε δέος στον άνθρωπο για τη θέση του στο σύμπαν, κάποτε προσφέρθηκε για επιστημονική παρατήρηση και κάποτε τον ενέπνευσε ώστε επιστρατεύοντας την φαντασία του να δημιουργήσει μύθους που αφορούσαν στη διάταξη των άστρων.
Η αστρολογία ήταν ουσιώδες στοιχείο του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, τον οποίο κληρονόμησε ο Μεσαίωνας, και το μεγαλειώδες σύστημα αντιστοιχιών που είχε φτιάξει η αστρολογία αποτέλεσε τον ιστό της μεσαιωνικής κοσμοθεωρίας. Η Εκκλησία ήταν λοιπόν αναγκασμένη να συμβιβαστεί, δεχόμενη απλώς κάποια όρια στη δύναμη των άστρων: τα άστρα δεν έχουν δική τους βούληση, αλλά λειτουργούν σαν σημάδια της υπέρτατης βούλησης του θεού.
Ποια είναι όμως η σχέση των αρχαίων θεών με την πανίσχυρη αστρολογία; Οι πλανήτες και τα ζώδια πήραν τα ονόματά τους από την ελληνική μυθολογία. Και παρά τις κάποιες προσπάθειες που έγιναν για αλλαγή της αστρολογικής ορολογίας «επί το χριστιανικότερον», τα μυθολογικά ονόματα παρέμειναν σταθερά και μαζί μ΄ αυτά η μνήμη των αρχαίων θεών, «που βρήκαν καταφύγιο στους πλανήτες», όπως παρατηρεί ο Sesnec, «ενώ οι ημίθεοι και οι ήρωες εποίκισαν τον ουρανό με τους καταστερισμούς».
Στο Μεσαίωνα και το Βυζάντιο υπάρχει άνθηση της αστρολογίας και του αποκρυφισμού, η οποία εκδηλώνεται ακόμα και στα υψηλότερα κλιμάκια της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Στην Δύση κατά την Αναγέννηση τίποτε δεν άλλαξε στην αστρολογία. Ο Ιούλιος ο β΄ όρισε την ημέρα της ενθρόνισής του σύμφωνα με τον υπολογισμό των αστρολόγων, ο Λέων ο ο δέκατος ίδρυσε έδρα αστρολογίας στη Sapienza. Εκεί, όμως, όπου οι αρχαίοι θεοί κερδίζουν τη μάχη είναι στις μεγαλειώδεις συνθέσεις με αστρολογικό περιεχόμενο, που κοσμούν τα κοσμικά αλλά και τα θρησκευτικά κτίρια. Το Δωδεκάθεο του Ολύμπου ξαναζεί – με αστρικές τώρα ιδιότητες – (στις οποίες επιγραμματικά θα αναφερθούμε στην δημοσίευση της επόμενης Δευτέρας), σε περιβάλλον αναγεννησιακής ομορφιάς.
Μέσω της τέχνης, ωστόσο, τα κοσμολογικά πρότυπα, ακόμα και με επιρροές θρησκευτικές, αποκτούν μιαν άλλη διάσταση. Σφραγίζονται από μαγεία ποιητική και ανακλούν την επιθυμία όχι μόνο να κατανοηθεί, αλλά και να συνδεθεί η λειτουργία του κόσμου με τα ανθρώπινα.
Ένα παράδειγμα, που δεν επιλέγεται τυχαία, είναι η «Θεία Κωμωδία» του Δάντη. Στα δυο πρώτα βιβλία ο ποιητής διασχίζει τον υλικό κόσμο: από τον Άδη που βρίσκεται στο παγωμένο εσωτερικό της Γης, μέχρι το απαραίτητο Καθαρτήριο στους πρόποδες ενός βουνού. Στο τρίτο βιβλίο, τον «Παράδεισο», τον Δάντη οδηγεί η πολυαγαπημένη του Βεατρίκη (στην οποία θα αναφερθούμε εκτενώς μετά την εισαγωγή). Αφού διασχίσουν επτά ουράνιες σφαίρες, που φέρουν τα ονόματα των πλανητών του ηλιακού συστήματος, και μια όγδοη με τα αστέρια του ζωδιακού κύκλου, φθάνουν στην ένατη και μεγαλύτερη σφαίρα, την Primum Mobile, όπου και τα όρια του κόσμου. Εκεί βρίσκεται φυσικά και η κατοικία του Θεού, από όπου εκπέμπεται εκτυφλωτικό φως. Εννέα ομόκεντρες σφαίρες, πνευματικές όμως αυτή τη φορά, περιβάλλουν τον Θεό και ρυθμίζουν την κίνηση των υλικών σφαιρών.
Όπως παρατηρεί ο ποιητής, οι αιθέριες σφαίρες περιστρέφονται τόσο γρηγορότερα, όσο η ακτίνα τους είναι μικρότερη. Αντίθετα με τις πλανητικές δηλ. τις υλικές όπου η ταχύτητα περιστροφής μεγαλώνει ανάλογα με την ακτίνα.
Φίλες και φίλοι, είναι εντυπωσιακό ότι η παραπάνω εικόνα έχει ομοιότητα με το θεωρητικό πρότυπο για τα γαλαξιακά συστήματα που διατύπωσε έξι αιώνες αργότερα ο Αϊνστάιν. Τη γεωκεντρική αντίληψη για τον κόσμο, ανέτρεψε πρώτα ο Κοπέρνικος και οριστικά ο Γαλιλαίος. Την πλήρη περιγραφή για την Μηχανική των Ουράνιων Σωμάτων δίνει τον 17ο αι, ο Νεύτων, μέχρι τη νέα άποψη για το Σύμπαν που εκόμισε στις αρχές του 20ου αι, ο Αϊνστάιν.
Η πραγματική εικόνα του Σύμπαντος είναι ασφαλώς διαφορετική από αυτήν που περιέγραψαν οι μύθοι ή η ευαισθησία των ποιητών. Τις τελευταίες δεκαετίες, η εξέλιξη των επιστημονικών οργάνων αποκάλυψε ένα Σύμπαν που δεν μπορεί εύκολα να συλλάβει το ανθρώπινο μυαλό.
Εμείς, ωστόσο, δεν θα αναφερθούμε σ΄ αυτό, ούτε στην αστρολογία (παρά μόνο επιγραμματικά και σε σχέση με τις ιδιότητες που φέρουν οι Ολύμπιοι θεοί). Θα θυμηθούμε μαζί, κυρίως τους ελληνικούς μύθους που αφηγούνται τις ιστορίες τους από τον ουρανό τις έναστρες βραδιές, που είναι πυξίδες για τους ναυτικούς και αποτελούν έμπνευση για τους καλλιτέχνες.
Γιατί μπορεί η ελληνική γλώσσα να μην έγινε το παγκόσμιο μέσο επικοινωνίας, παρέμεινε, όμως, στο διάβα των αιώνων και σε πείσμα των καιρών, η επίσημη γλώσσα του Σύμπαντος!
Βάσω Δενδροπούλου
ΠΗΓΕΣ: «Ελληνική Μυθολογία – Εισαγωγή Ανάλυση και Ερμηνεία του Ελληνικού Μύθου», « Η Κόμη της Βερενίκης», ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗΣ.
