27-07-2024, Ω/12:00΄
«Ένα τοπίο δεν είναι, όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο απλώς σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη. Όπως και να το εξετάσουμε η πολυαιώνια παρουσία του ελληνισμού πάνω στα δώθε ή εκείθε του Αιγίου χώματα έφτασε να καθιερώσει μιαν ορθογραφία, όπου το κάθε ωμέγα, το κάθε ύψιλον, η κάθε οξεία, η κάθε υπογεγραμμένη, δεν είναι παρά ένας κολπίσκος, μια κατωφέρεια, μια κάθετη βράχου πάνω σε μια καμπύλη πρύμνας πλεούμενου, κυματιστοί αμπελώνες, υπέρθυρα εκκλησιών, ασπράκια ή κοκκινάκια, εδώ κι εκεί, από περιστεριώνες και γλάστρες με γεράνια.
Είναι μια γλώσσα με πολύ αυστηρή γραμματική, που την έφκιασε μόνος του ο λαός, από την εποχή που δεν επήγαινε ακόμη σχολείο. Και την τήρησε με θρησκευτική προσήλωσε κι αντοχή αξιοθαύμαστη, μέσα στις πιο δυσμενείς εκατονταετίες. Ώσπου ήρθαμε εμείς, με τα διπλώματα και τους νόμους, να τον βοηθήσουμε. Και σχεδόν τον αφανίσαμε. Από το ένα μέρος του φάγαμε τα κατάλοιπα της γραφής του και από το άλλο του ροκανίσαμε την ίδια του την υπόσταση, τον κοινωνικοποιήσαμε, τον μεταβάλαμε σε έναν ακόμα μικροαστό, που μας κοιτάζει απορημένος από κάποιο παραθυράκι κάποιας πολυκατοικίας του Αιγάλεω.
Δεν αναφέρομαι σε καμιά χαμένη γραφικότητα. Ούτε θυμάμαι να έχω ζήσει σε καμιά καλή εποχή και να την νοσταλγώ. Απλώς δεν ανέχομαι τις ανορθογραφίες. Με ταράζουν. Νιώθω σαν να ανακατώνονται τα γράμματα στο ίδιο μου το επώνυμο, να μην ξέρω ποιος είμαι, να μην ανήκω πουθενά. Τόσο πολύ αισθάνομαι να είναι η ζωή μου συνυφασμένη με αυτή την «υδρόγεια λαλιά», που δεν είναι παρά η οπτική φάση της ελληνικής λαλιάς, της ικανής με τη διπλή της υπόσταση να ομιλεί και να ζωγραφίζει συνάμα. Και που εξακολουθεί αθόρυβα, όσο και δραστικά, παρά τις άνωθεν επεμβάσεις, να εισχωρεί ολοένα μέσα στην ιστορία και μέσα στη φύση που τη γέννησαν, έτσι ώστε να μετατρέπει τεράστιες ποσότητες παρελθόντος χρόνου σε παρόν, και να μετατρέπεται από το παρόν αυτό σε όργανο προικισμένο με τη δύναμη να οδηγεί τα στοιχεία της ζωής μας στην πρωτογενή αλήθεια».
Συνεχίζοντας το λόγο του Ελύτη για την υδρόγεια λαλιά, ένας άλλος ποιητής, που πολύ αγάπησε την Ελλάδα, όχι για να κλέψει τα αγάλματά της ώστε να κοσμήσουν τη βίλα κάποιου εξέχοντος προσώπου, ο Jacques Lacarriere, υπήρξε μάρτυρας μιας σκηνής: δυο παιδάκια, είχαν πιάσει ένα καβουράκι. Ρώτησε το ένα το άλλο: Τι κάνει; Κι εκείνο απάντησε: Χαροπαλεύει. Όρος, που δεν υπάρχει στα αρχαία, τον αποτελούν όμως δυο λέξεις που υπάρχουν από την αρχαιότητα: Χάρων, το όνομα του πορθμέα που παραλάμβανε τους νεκρούς στις όχθες του Αχέροντα για να τους μεταφέρει στον Άδη και παλεύω από το παλαίω. Τα παιδιά, δεν είχα καμία συνείδηση της μακράς ιστορίας της λέξης ούτε της έννοιας των συνθετικών της.
«Είναι», μας λέει, «η ασυνείδητη δύναμη των λέξεων – αυτός ο αποχωρισμός ανάμεσα στην προέλευση και στη χρήση που μας επιτρέπει να τις μεταχειριζόμαστε χωρίς να αναγκαζόμαστε να γνωρίζουμε τα συνθετικά τους – που τους εξασφαλίζει αυτή την μακροζωία. Αυτά τα παιδιά, κάνουν τα ελληνικά να ζουν, ενώ οι λόγιοι που θέλουν να ενσταλάξουν μέσα στη γλώσσα τη σύγχρονη συνείδηση έννοιας και ιστορίας – με τη γλώσσα που λένε καθαρεύουσα – σφυρηλατώντας σοφές λέξεις, την εξασθενούν».
Περίεργη η μνήμη εκείνων των χειλιών που μπορούν να προφέρουν, να απαγγέλλουν, να μεταδίδουν αυτόματα αυτές τις συλλαβές και αυτή την αποκαλυπτική ιστορία.
Η Ελλάδα του άλλοτε, νεκρή μέσα στους ερειπωμένους ναούς της και στις γκρεμισμένες πέτρες, θα ζει πάντα στα χείλια των παιδιών της.
Σας ευχόμαστε ένα όμορφο βράδυ!
Βάσω Δενδροπούλου*
ΠΗΓΕΣ: ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ «Τα δημόσια και τα ιδιωτικά», JACQUES LACARRIERE «Το Ελληνικό καλοκαίρι».
* Η συνάδελφος Βάσω Δενδροπούλου είναι συγγραφέας-μυθιστοριογράφος και μέλος της τριμελούς Επιτροπής Διαχείρισης της “Στέγης Πυροσβεστικού Πολιτισμού” της Π.Ε.Α.Π.Σ.
